De bevrijdingsroute

Poolse tanks van de 1ste Poolse Pantserdivisie zijn via Vrachelen en Den Hout op weg waren naar de burcht Moerdijk. Ze hadden hevig gevochten om Made en Wagenberg. Hooge Zwaluwe lags die hele nacht onder geallieerd vuur vanaf onder andere Teteringen. Duitsers vuren vanaf de Steenplaats terug en de bevolking vluchtte de schuilkelders in of naar boten die o.a in het Gat van de Ham lagen.

1. de Helkant. Start
1e Poolse Pantserdivisie
4 november 1944 bij café Goverde staan de Poolse tanks klaar. Ze moeten over de dijk omdat de weilanden gedeeltelijk onder water staan.
De Polen denken dat er geen Duitse tanks meer in Hooge Zwaluwe zijn. Maar Eduard Janssens onderwijzer aan de Rooms – katholieke school aan de Kerkdijk waarschuwt dePolen vlak voor ze het dorp in trekken, dat er in het centrumvan het dorp voor het huis notaris Smit toch 2 Tigertanks staan. Janssens was plaatslijk commandant van de Binnenlandse strijdkrachten. Met zijn actie redt hij vele levens.
De Polen laten vanaf een tijdelijk vliegveld op de Brandestraat (de weg hier achter naar Zevenbergen) met Harvard vliegtuigen die de tanks en de ingegraven Duitsers langs de Spoorstraat gebombardeerd.
Een aantal van deze vliegtuigen staan nog in Gilze

2. Ga naar Kerkdijk 3a, 3b, 3c en 3d
Hier lag in 1944 een tuin. Vanaf hier vuren de Duitsers op de Poolse tanks. De tankslag duurt uren. De angstige bewoners zitten in kelders. Het tankgeschut treft veel huizen. De Duitsers steken ook nog diverse huizen in Hooge Zwaluwe in brand. De mensen van het Roode Kruis, zoals mejuffrouw Nelemans verlenen hulp waar ze kunnen. De Duitsers vernietigen 13 Poolse tanks en 2 tanks raken onklaar. Langs de weg liggen dode soldaten en vernieldevoertuigen. ’s Nachts trekken de Duitsers zich verder terug op Lage Zwaluwe.

3. Ga door naar Havenstraat 16
Merx
Hier is onder de weg een heul. Dat is een vergeten gemetseld gewelf om water in de polder te laten lopen. Op 31 oktober wordt dit gebruikt als schuilplaats door de familie Merkx en nog andere personen samen zo’n 20. Het huis er naast werd bezet door Duitsers.Na 3 dagen moest er brood gehaald worden. Polen, die gedwongen waren om aan de zijde van Duitsers meete vechten, gaven toestemming om eten te zoeken. Ook die hadden honger..

4. Ga langs de haven en het museum Zwaluws erfgoed naar Raadhuisstraat
Raadhuis gemeente Hooge en Lage Zwaluwe
Op 31 oktober was hier ‘s nachts een ware opstopping van terugtrekkende Duitse colonnes uit Breda en Tilburg. In de toenmalige pastorie van dominee Van Wijngaarden had de Duitse generaal commandant Reichert zijn intrek had genomen. De Duitse soldaten eisten huizen, bedden en schuilplaats voor hun vervoermiddel. Veel Zwaluwnaren moesten elders een schuilplek zoeken.

5. Ga richting Lage Zwaluw. Even buiten Hooge Zwaluwe ligt de Ruilverkavelingsweg.
ruilverkaveling
Loop die op richting de sluis.Even verder op de dijk zijn de fundamenten van de houten luchtwachttoren. Deze werd op 4 september 1944 door de Duitsers zelf in brand gestoken.

6. Ga weer terug naar de Hoornhilsedijk.
Ondergelopen poldersDe polders was door de Duitsers onder water gezet door een sluis te openen. Daardoor konden de Polen met hun tanks niet over het land trekken. Dat was extra gevaarlijk want langs de dijk rand waren mijnen gezet, zgn. Schuh mijnen en Tellermijnen. Na de oorlog zijn nog enkel mensen door dat soort mijnen om het leven gekomen.

7. Ga verder langs de dijk naar De Gaete.
Aan de rechterkant op de Molendijk hebben de Duitsers de 200 jaar oude korenmolen opgeblazen. De molen is na de oorlog niet herbouwd. Ook laten ze een heul springen voor het huis van Nol Hoes.

8. Ga verder naar ’t Plantsoen.
De kerktoren wordt opgeblazen. Torens werden vaak gebruikt als post om bombardementen te richten. Pastoor Gommers schrijft in zijn dagboek.

9. Ga naar Dorpsstraat/Kerkstraat.
De Duitsers hebben in de Dorpsstraat de weg opgeblazen. De Poolse tanks konden niet meer verder. Maar nu waren de Zwaluwnaren wel snel bereid het gat te dichten. De kelder van de lagere school aan de Nieuwstraat was als noodziekenhuis ingericht onder leiding van juffrouw Nelemans. Ze tekent daar de evacuatiestukken van de Poolse legermacht, omdat het gemeentebestuur gevlucht was.

10. Ga naar Nieuwlandse dijk
Vanuit hotel Centraal Nieuwlandse dijk vertrokken vanaf november 44 tot mei ’45 374 keer liniecrossers. Ze gingen ’s nachts onder bedreiging naar bezet gebied met voedsel, medicijnen, etc. En kwamen terug met nuttige militaire informatie. Hier worden na 5 mei de verscheping van eetwaren naar het hongerige Dordrecht geregeld.

11.Ga door naar de Flierstraat.
Hier gaven op 5 november 25 Duitsers zich over. Aan de zuidkant stonden twee stuks geschut opgesteld. Die beschoten Blauwe Sluis.De waarnemers zaten in de kerktoren in Lage Zwaluwe. Tijdens de oorlog stond er ookeen proeftank waar Duitsers op oefenenden met hun schietoefeningen.

12. Ga door naar de Dirk de Botsdijk naar molen de Schuddebeurs.
De Duisters hebben tussen de betonblokken (die er nu nog zijn ) een betonnen muur opgeworpen. De Polen schieten een dag lang met tanks om de muur kapot te krijgen. Ze kunnen niet door de naastliggende weilanden omdat die onder water staan en er een brede tankgracht is gegraven door Joodse mensen uit kamp Moerdijk (een onderdeel van kamp Vught). De molen raakt bij die gevechten zwaar gehavend.